Lees liveblog terug: PVV wint fors in Drenthe, Tynaarlo vreemde eend in de bijt

De exitpoll van de Nederlandse verkiezingen is niet alleen groot nieuws in eigen land, maar ook in het buitenland. De vele stemmen voor de PVV van Geert Wilders wordt breed uitgemeten door media in verschillende landen. Een aantal vergelijkt hem zelfs met de Amerikaanse oud-president Donald Trump.

"De Nederlandse Trump heeft eindelijk groots gewonnen", kopt het Franse persbureau AFP. Dat de partij van de "rechtse populist" als sterkste uit verkiezingen lijkt te komen, is volgens de Duitse krant Bild "een politieke aardverschuiving voor Nederland". Ook stelt Bild dat de overwinning van de PVV het vormen van een regering moeilijker zal maken.

De Britse BBC omschrijft Wilders als veteraan, populist en anti-islam. "Als de uitslag wordt bevestigd, zal die de Nederlandse politiek doen opschudden", meldt de BBC. "Maar hij zal wel moeite hebben bij het vinden van partijen die samen met hem in een regering willen zitten en geen enkele partij kan genoeg zetels winnen om alleen te regeren."

"Wilders is alleszins niet bang om plaats te nemen in het Den Haagse Torentje", bericht de Belgische omroep VRT. De Standaard stelt dat "de exitpoll een helder beeld geeft van het nieuwe politieke krachtveld in Nederland". Volgens de Belgische krant is het op basis van de exitpoll duidelijk dat Wilders "de grote winnaar" is van deze verkiezingen.

Een trendbreuk, want de gemeente Tynaarlo kleurt rood. Geen PVV bovenaan dus, maar GroenLinks-PvdA. De partij van lijsttrekker Timmermans komt uit op 22,3 procent van de stemmen. Ook de VVD (16,2) blijft de PVV (15,7) in Tynaarlo nog voor.

De PVV blijft de zegereeks voortzetten in Drenthe. Ook in Assen, De Wolden, Meppel, Westerveld, Borger-Odoorn en Midden-Drenthe is de PVV de grootste. En in de meeste gevallen is de partij twee keer zo groot geworden ten opzichte van de vorige verkiezingen voor de Tweede Kamer.

De PVV is in Emmen de grootste partij gebleven. De partij behaalde 36,6 procent van de stemmen, een verdubbeling ten opzichte van de vorige verkiezingen. Toen behaalde de PVV 18,5 procent.

Bij de vorige verkiezingen voor de Tweede Kamer was Emmen de enige Drentse gemeente waarin de PVV de grootste was. In de overige gemeenten gingen de meeste stemmen naar de VVD.

De Boer Burger Beweging (BBB) staat open voor samenwerking in een coalitie met de PVV, zeggen lijsttrekker Caroline van der Plas en nummer twee Mona Keijzer. "We doen gewoon mee met 7 zetels. We gaan gewoon de coalitieonderhandelingen in. Ik heb er 100 procent vertrouwen in dat wij ook in een coalitie zullen komen," zei Van der Plas in een eerste reactie op de exitpoll.

Of de partij met de PVV, die in de exitpoll de grootste wordt met 35 zetels, in een kabinet zal stappen hangt volgens Van der Plas af van de houding van PVV-leider Geert Wilders. "De 2,5 miljoen mensen die op de PVV hebben gestemd kunnen we niet negeren. Daar gaan we serieus mee om. Hij heeft zich milder opgesteld, heeft een aantal dingen beloofd. Het hangt ervan af of hij een aantal dingen wil inleveren. Hij wil de Koran verbieden, dat is een hellend vlak, dan kunnen we ook de Bijbel gaan verbieden."

Keijzer is heel benieuwd wat de andere partijen gaan doen na de winst van PVV. "Het zou wel buitengewoon arrogant zijn om zo'n overduidelijke winnaar buiten te sluiten bij onderhandelingen. Wij doen dat niet, al zijn er dingen die de PVV wil, die echt niet kunnen. Dat moeten we bespreken." Keijzer ziet een coalitie van PVV, NSC en BBB wel zitten. "Dan hebben we samen al 63 zetels."

De PVV is in Aa en Hunze de grootste geworden. De partij van lijsttrekker Geert Wilders kreeg 19,4 procent van de stemmen.

De voorspelde uitslag van de verkiezingen baart leider Lilian Marijnissen van de SP zorgen. "Ik zie met deze uitslag niet dat we een socialer Nederland krijgen", zei Marijnissen op de verkiezingsbijeenkomst van haar partij in Amersfoort. De SP lijkt op 5 zetels uit te komen. Nu bezetten de socialisten nog 9 zetels in de Tweede Kamer.

Marijnissen ging niet in op haar positie, nu de SP onder haar leiding opnieuw een verkiezing heeft verloren. "Dat is aan de partij". Ze voegde eraan toe nog altijd strijdbaar te zijn.

Het zetelverlies is pijnlijk voor Marijnissen. Sinds ze partijleider is in 2017 heeft de SP alleen maar verkiezingen verloren: inclusief deze verkiezing zeven keer. De politica heeft tijdens de campagne herhaaldelijk benadrukt dat het pas de tweede verkiezingen zijn voor de Tweede Kamer onder haar leiderschap. De partij moet diep in haar geschiedenis graven om herinneringen aan stevige verkiezingswinst op te halen, naar de tijd onder Jan Marijnissen - de vader van de huidige partijleider.

Nederland is verdeeld over de toekomst van Geert Wilders. 53 procent van Nederland vindt de PVV-lijsttrekker acceptabel als nieuwe minister-president van Nederland, 40 procent vindt van niet. PVV, VVD, NSC en BBB is als coalitie het populairst. Dat blijkt uit representatief onderzoek onder leden van het Hart van Nederland-panel.

61 procent vindt de bovenstaande partijen, die samen 86 zetels hebben met deze uitslag van de exitpoll, de beste coalitie. NSC-stemmers zijn het minst enthousiast over die samenwerking: 77 procent vindt het acceptabel.

Deze coalitie, maar dan zonder de BBB, valt ook in de smaak: 56 procent vindt dat acceptabel. Vooral de VVD-stemmers zijn het hiermee eens, PVV- en NSC-kiezers minder.

Partijleider Henri Bontenbal van het CDA is "teleurgesteld" over het resultaat van zijn partij. Volgens de poll komt het CDA uit op 5 zetels. Nu heeft de partij nog 14 zetels in de Tweede Kamer. "Ik had gehoopt dat er meer in zat", aldus Bontenbal.

De CDA'er moet "reflecteren" op wat de uitslag zegt over zijn partij. "Ik moet het even laten bezinken." De sfeer op de uitslagenavond van het CDA in Den Haag is ondanks een volgend verkiezingsverlies ontspannen. De christendemocraten hadden de klappen verwacht. Bontenbal zegt ook dat hij "trots" is op de campagne van het CDA. Ook stelt hij dat hij "één ding niet gaat doen. En dat is de moed opgeven." Die uitspraak kan rekenen op een twintig seconden durend applaus van de CDA'ers in zaal.

Met het nieuwe verlies wordt een trend voortgezet die al zo'n twintig jaar duurt. Sinds 2004 verloor het CDA steeds zetels bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer, Provinciale Staten, gemeenteraden en Europees Parlement. De partij kende in 2017 een eenmalige opleving. Toen gingen de christendemocraten in de Tweede Kamer van 13 naar 19 zetels.

Het voortouw ligt na deze verkiezingen bij PVV-leider Geert Wilders, zegt VVD-leider Dilan Yesilgöz. Hij zal moeten kijken of hij een meerderheid voor elkaar kan krijgen. Of hij daarbij op de VVD kan rekenen, is nog steeds onduidelijk. Anders dan haar voorganger sloot Yesilgöz samenwerking met de PVV niet uit, maar ze zei eerder niet in een kabinet onder leiding van Wilders te willen stappen.

In de laatste campagneweek zei Yesilgöz dat ze niet in een coalitie wil zitten met Wilders als premier. Die harde ontkenning heeft ze tijdens de verkiezingsavond nog niet herhaald. De VVD-leider zegt dat ze nog steeds niet ziet hoe Wilders een meerderheid kan vormen, ondanks de 35 zetels die zijn partij straks waarschijnlijk heeft in de Tweede Kamer. Tegenover de NOS zegt ze dat de PVV-voorman het land niet kan verbinden en er niet zal zijn voor alle Nederlanders.

De exitpoll laat volgens Yesilgöz "heel duidelijk" zien dat veel mensen zich zorgen maken over migratie. Partijen bleven deze zorgen volgens de politica negeren en hebben hier geen oplossingen voor geboden. De hele politiek is hier verantwoordelijk voor, zegt ze. "Ik pak hem voor mijn deel."

Lijsttrekker Frans Timmermans van GroenLinks-PvdA zegt dat het tijd is om de democratie te beschermen. "Wij zijn democraten, de democratie heeft gesproken. Nu breekt het uur aan dat wij de democratie gaan verdedigen. Wij zullen schouder aan schouder met al die andere democraten in Nederland die het met ons eens zijn de rechtsstaat blijven verdedigen. De rechtsstaat is heilig voor ons", zei Timmermans in een eerste reactie op de verkiezingszege van de PVV van Geert Wilders.

Timmermans zegt dat zijn partij nooit in een coalitie zal stappen "met een partij die Nederlanders uitsluit". Hij riep andere linkse partijen op: "sluit je bij ons aan, laten we een vuist maken tegen onrecht, een vuist maken tegen discriminatie, een vuist maken tegen uitsluiting en een vuist maken in de strijd tegen armoede."

Hij riep zijn toehoorders op: "Hou elkaar nou even vast. Want wij laten in Nederland niemand los. En als je op school, in je buurt of op je werk mensen tegenkomt die vragen: hoor ik hier nog wel?, zeg je heel duidelijk ja." Timmermans voegde er daarna aan toe: "in Nederland is iedereen gelijk, het maakt niet uit waar jouw wieg stond, waar de wiegen van je ouders stonden, waar de wiegen van je grootouders stonden, je hoort erbij."

De voormalige Eurocommissaris zei ook dat hij teleurgesteld is in de verwachte uitslag voor GroenLinks-PvdA. "Ik had op veel meer gehoopt." Toen hij Wilders feliciteerde met zijn overwinning, klonk boegeroep vanuit de zaal waar GroenLinks-PvdA de uitslagenavond volgde.

Pieter Omtzigt van Nieuw Sociaal Contract (NSC) wil graag in een nieuw kabinet zitten. Hij zegt dat hij bereid is om over zijn schaduw heen te stappen, maar erkende in zijn toespraak ook dat de vorming van een nieuwe regering niet eenvoudig zal worden. "Het wordt een ingewikkelde puzzel. Wij zijn beschikbaar om onze plannen uit te voeren."

In de exitpoll komt de PVV als de grote winnaar uit de bus met 35 zetels. Eerder gaf Omtzigt steeds aan dat hij niet met de PVV kan samenwerken, omdat het partijprogramma van die partij tegen de Grondwet ingaat. PVV-leider Geert Wilders zei in zijn speech zich aan de wet te willen houden. Omtzigt is "heel blij" dat hij dat zei. "Er rust een zware verantwoordelijkheid op alle politici."

De NSC-leider noemde in zijn speech de PVV niet bij naam. Later wilde hij niet ingaan op de vraag of hij de partij van Wilders nog steeds uitsluit, maar gaf wel aan dat het land bestuurd moet worden. "Dit land zal bestuur nodig hebben." De nieuwe NSC-fractie gaat morgen overleggen over de uitslag. Dan zal er meer duidelijkheid komen, aldus Omtzigt. De partij komt aan het eind van de middag samen.

De waarschijnlijke verkiezingsoverwinning van PVV komt onder meer door keuzes van de VVD. Dat zei D66-leider Rob Jetten op de verkiezingsavond van zijn partij in Amsterdam. De VVD heeft dat gedaan door "een gekozen campagne over de ruggen van vluchtelingen." De partij van Dilan Yesilgöz heeft volgens Jetten afgelopen zomer gekozen voor verkiezingen "in plaats van grip op migratie".

Verder waarschuwde Jetten voor de extreme ideeën van PVV-leider Geert Wilders achter zijn "zogenaamd gematigde toon". "De politiek van intolerantie is genormaliseerd terwijl die nooit normaal mag zijn", aldus Jetten, waarna gejuich en geklap uit de zaal klonk. "Yesilgöz heeft de deur wagenwijd opengezet voor Wilders."

Jetten beloofde "de komende jaren te blijven werken tegen haat en intolerantie. Want als één partij dat doet als anderen stil blijven staan, zijn het Democraten 66."

"Ik had het wel verwacht, maar dat het zo hoog zou zijn had ik niet gedacht." Het is de eerste reactie van PVV'er Nico Uppelschoten uit Eelde op de exitpoll waaruit blijkt dat de PVV met 35 zetels de grootste partij lijkt te worden.

In de peilingen stond de partij al in de top-3 en tijdens de exitpolls bleek de PVV er met kop en schouders bovenuit te steken. "Ik had 30 zetels verwacht, dit is een prachtige uitkomst. Ik ben nu onderweg naar een partijbijeenkomst om het te vieren."

Lees hier verder.

VVD'ers sloegen bij het zien van de eerste exitpoll op de avond van de verkiezingen kreten van ongeloof uit. Vooral de enorme winst die de exitpoll voor de PVV voorspelt, leidde tot geschokte reacties. De liberalen scoren zelf ook een heel stuk minder dan verwacht, en verliezen naar verwachting tien zetels. De 24 zetels die zij volgens de tweede exitpoll overhouden zijn flink lager dan in de peilingen werd verwacht. De VVD wordt daarmee naar verwachting de derde partij.

Veel VVD-leden vertrokken na het verschijnen van de exitpoll verbijsterd naar de bar in de Fokker Terminal in Den Haag, waar de liberalen hun uitslagenavond vierden. Bij de tweede exitpoll werd enigszins grappend gejuicht: daar kwamen de liberalen niet op 23 zetels uit - zoals in de eerste exitpoll - maar op 24. Dat GroenLinks-PvdA lager uitkomt in de tweede exitpoll kon ook op feestelijk gejoel rekenen bij de liberalen, evenals het verlies van de PvdD en BIJ1.

Burgemeester Anno Wietze Hiemstra van de gemeente Aa en Hunze brengt de vrijwilligers van de stembureaus in zijn gemeente een presentje als dank voor hun aanwezigheid, zoals hier in Ous Hoes in Gieterveen.

De PVV is volgens de eerste exitpoll met 35 zetels de grootste partij geworden bij de Tweede Kamerverkiezingen. GroenLinks-PvdA volgt met 26 zetels. De VVD zou 23 zetels krijgen. Nieuw Sociaal Contract (NSC) van Pieter Omtzigt staat op twintig.

De stembureaus in Nederland zijn zojuist gesloten. Tot 21.00 uur kon je een stem uitbrengen voor de Tweede Kamerverkiezingen. Er wordt nu gestart met het tellen van de stemmen.

De eerste uitslagen komen vaak een half uur na het sluiten van de stembureaus al binnen, al geldt dat niet voor Drentse gemeenten. Schiermonnikoog, Vlieland en het Gelderse Rozendaal strijden meestal met elkaar om wie als eerste klaar is met het tellen. De laatste paar verkiezingen was Schiermonnikoog de snelste.

In onze provincie openden vandaag 344 stemlokalen de deuren. Benieuwd hoe de verkiezingsdag in Drenthe tot dusver is verlopen? Kijk dan ons liveblog terug.